Ander
tekste: Psalm 95:1-2,6-9; 2 Timoteus 1;6-8.13-14;
Lukas 17:5-10
Daar is al
beweer dat die boek Habakuk meer die karakter het van ‘n psalm as die van ‘n profesie. As ons die moeite doen om die hele boek eers
deur te lees voordat ons die aandag bepaal by die paar aangewese tekste, sal
ons gou weet waarom so gesê word.
Anders as
in die meeste profetiese boeke kry ons hier ‘n gesprek tussen die profeet en God. ‘Gesprek’ is miskien nie die regte woord
nie. Dit is méér as ‘n gesprek; dit is ‘n worsteling met God, ‘n worsteling
waarin die profeet op soek gaan na antwoorde op vrae wat hom diep kwel. Geweld, onreg en verdrukking vier hoogty en
die wet is nie meer van krag nie, kla hy ( 1: 2-4). Dit het tot gevolg dat die slegte mense oorhand oor die goeies
kry (1: 4).
Habakuk kan
dit nog aanvaar dat hierdie dinge in die wêreld gebeur en dat mense sulke dinge
doen. Hy het genoeg lewenservaring om
te weet dat die wêreld nooit sonder brutale geweld en die verkragting van die
reg sal wees nie. Sy probleem is egter
dat God blykbaar belangeloos toekyk as daar soveel ellende is (1:3) Waarom herstel God nie reg in Juda en onder
die volke nie? Waarom laat Hy toe dat die slegte mense die oorhand kry?
Die vraag
is: watter situasie het Habakuk in die
oog en wie is hierdie slegte mense waarna hy verwys? Is dit korrupte toestande in Juda self of is dit ‘n mag van buite
wat vir Juda hierdie toestande skep?
Het dit te doen met die Assiriërs wat Juda verdruk of met die Chaldeërs
wat God gestuur het juis om die Assiriërs te straf (1:5-11), maar self nou op
hulle beurt onreg pleeg waarop God nie ag slaan nie (1:12-13)?
Verskillende
eksegete gee verskillende antwoorde op hierdie vrae. Gelukkig is dit nie nodig om, met die oog op die prediking, hier
‘n keuse te maak nie. Wat ook al die
geval is, dit was ‘n situasie waarin die onreg gedy het en slegte mense
straffeloos geweld kon pleeg, sonder dat dit lyk of die Here omgee.
Habakuk is
nie bereid om te aanvaar dat God bly swyg oor die beskuldiging dat Hy die
geweld en onreg eenvoudig ignoreer nie.
God swyg, maar dit beteken nie dat die profeet berus in God se swye nie. Hy gaan staan op sy uitkyktoring op die
vestingmuur om te wag op God se antwoord (2:1).
Dit is weer
eens nie duidelik waarna hier verwys word nie.
Die uitkyktoring kan òf ‘n plek
van fisiese afsondering op die vestingmuur wees, òf dit kan bloot daarna verwys
dat die profeet in afsondering gaan om te wag op God.
Habakuk se
wag is nie tevergeefs nie. God antwoord
hom op geen onduidelike wyse nie.
Omdat die boodskap twyfel by baie gaan oproep, moet daar geen misverstand wees oor die inhoud van hierdie
antwoord van God aan Juda nie. Habakuk
moet die antwoord in duidelike skrif op kleitablette skryf (v 2). Dit moet vir almal toeganklik en maklik
verstaanbaar wees.
Voordat die
Here egter oorgaan om die inhoud van sy boodskap aan Habakuk oor te dra, gee Hy
eers ‘n aanduiding van die ‘wanneer’ daarvan (v 3). Op die oog af het ons in hierdie vers ‘n teenstrydigheid: die openbaring waarvan hier sprake is, sal
gou kom, maar tog ook nie. Die skynbare
teenstrydigheid het egter daarmee te doen dat God, en God alleen, oor die tye
van sy koms en openbaring beskik. Dit
is nie vir Juda om tydsberekeninge te maak nie. Dit mag hulle egter weet:
Die openbaring van wat God gaan doen, God se koms tot hulle te midde van
hulle nood, is seker. Daarom kan hulle
geduldig bly wag.
Die inhoud
van God se boodskap aan Habakuk (v 4) is nie sonder eksegetiese probleme
nie. In die eerste plek geld dit die
woordjie tsaddiq wat deur die
1983-vertaling in Afrikaans met ‘wie reg doen’ vertaal word. As ons die geleerde eksegete kan glo, verwys
hierdie woordjie na ‘n verhouding tussen twee persone wat deur getrouheid
gekenmerk word, in hierdie geval die verhouding tussen God en sy volk. Die Ou Testament maak dit duidelik dat
hierdie verhouding nie iets is wat deur Juda verdien word nie. Dit is geskenk deur God. Terselfdertyd roep hierdie verhouding egter
ook op tot gehoorsaamheid. In hierdie
sin moet ons die 'wie reg doen’ verstaan.
Dit gaan hier om ‘n reg doen deur mense wat reeds tevore genadiglik deur
God uitverkies is om in ‘n besondere verhouding tot Hom te staan. Dit is daarom nie verbasend dat die ou Afrikaanse vertaling tsaddiq met regverdige vertaal nie, in
die sin van: die een aan wie God geregtigheid skenk.
Van hierdie
regverdiges word verwag dat hulle volhardend getrou sal bly binne hierdie
verhouding met God. Dan sal hulle
lewe. Hulle sal met ander woorde al die
seëninge, al die heil wat God aan sy kinders binne die verbondsverhouding
skenk, ten volle ervaar, terwyl hulle toekyk hoe die goddeloses en geweldenaars
wat die oorsaak van al hulle ellende was, hulle verdiende loon ontvang.
Die protes
van Habakuk is soos dié van Asaf in Psalm 73 die taal van die geloof. In die aangesig van soveel onreg en geweld
probeer hy nie om ‘n gesprek met God te vermy nie, maar vra hy dat God Hom moet
verantwoord: hoe kan Hy maar net toekyk
as sulke dinge gebeur?
God
antwoord Habakuk. Dit is ‘n egte
antwoord, maar dit sien anders daaruit as wat die bidder verwag het. God gee nie rekenskap van sy besluit om die
Galdeërs te gebruik as instrumente van sy toorn en hulle dan self toe te laat
om as verdrukkers en geweldenaars op te tree nie. Wel gee Hy ‘n aanduiding dat ook die Galdeërs hulle verdiende
loon sal kry, maar bowe-al wys Hy vir Habakuk hoe Juda onder hierdie
omstandighede behoue kan bly. Watter
vrae hulle ook al mag vrae, van hulle kant moet hulle net sorg dat hulle ‘reg
doen’ en volhardend ‘getrou bly’ aan God.
Dit mag op
die oog af lyk asof God hier die onmoontlike vra, totdat ons besef dat God in
die eerste plek Juda se aandag vestig op dit wat hulle reeds besit en wat nooit
van hulle weggeneem kan word nie: hulle verbondenheid aan God self as sy
volk. Hierdie grootste van alle gawes
wat deur God self aan hulle geskenk is, is hulle behoud te midde van alle
swaarkry en ellende. Die gawe is egter
ook 'n opdrag, ‘n oproep tot getrouheid.
Wanneer ons
só na die boodskap van Habakuk kyk, kan ons goed verstaan waarom die apostel
Paulus die tweede deel van 2:4 as die sleutel tot sy Romeinebrief gebruik (Rom
1:17). Daar is van verskeie kante beweer dat die apostel Habakuk 2:4
verkeerdelik aanhaal en daaraan ‘n ander betekenis gee wanneer hy sê: “Elkeen wat vrygespreek is omdat hy glo, sal
lewe” (NAV). Dat Paulus egter dieper
gekyk het en nie net bloot met ‘n woordelikse aanhaling uit Habakuk na vore
gekom het nie, maar daaraan ‘n verdiepte betekenis gegee het, word duidelik as
ons daaraan dink dat dit vir sowel Paulus as vir Habakuk om die voorrang van
die genade van God gaan. By Habakuk
gaan dit om die regverdige wat met God wandel in vertroue op Hom en dáárom met
getrouheid aan Hom; by Paulus gaan dit om die goddelose wat sonder verdienste
deur God vrygespreek is en wat deur die geloof op hierdie vryspraak vertrou.
Paulus kon
hierdie verdiepte betekenis aan Habakuk se woorde gee omdat hy Jesus Christus
leer ken het, Hy deur wie die mens vryspraak ontvang het.
Ons het dit
nie in onsself om in die weg van wetsgehoorsaamheid ons vryspraak voor God te
verwerf nie. Ook het ons dit nie in
onsself om getrou te bly nie. Dit het
die geskiedenis van Israel bevestig en dit ervaar ons in ons eie lewens elke
dag. Daarom moes Jesus kom om enersyds
in ons plek die volkome regverdige te wees, dié Een wat sou reg doen en getrou
bly; andersyds om die skuld van ons
onreg en ontrouheid weg te neem. Dit is die rede waarom ook aan Hom die waarom-vraag
ontpers is toe die duisternis van Golgota op Hom toegesak het en God Hom oorgegee het aan die hel van
Godverlatenheid. Hier het die grootste
onreg en geweld in die wêreldgeskiedenis plaasgevind, omdat Hy wie dit moes
ondergaan, die heilige en sondelose Een was wat van God na sy eie skepping toe
gekom het.
In die
waarom-vraag van Jesus aan die kruis op Golgota word die waarom-vraag van
Habakuk en die waarom-vrae van talle mense deur die eeue heen wat geweld en
onreg moes gade slaan, opgeneem. In
dieselfde Jesus word ook die antwoord op die waarom-vraag gegee, as God Hom
opwek tot die lewe omdat Hy aan God getrou gebly het.
Omdat Jesus
opgewek is uit die dood en lewe, is
daar ook vir die kinders van God ‘n toekoms, ‘n uitsig op ‘n lewe wat kom
waarin die onreg, die geweld en die ellende nie meer sal wees nie en die wil
van God sal heers (2 Pet 3:13).
Net soos
vir Habakuk is daar vir ons die belofte dat hierdie nuwe voor die deur is, dat
dit verseker sal kom. Dit is hierdie
sekerheid wat ons oproep tot volharding om reg te bly doen en getrou te bly te
midde van so baie vrae wat ons kwel wanneer onreg en geweld skynbaar die
oorhand het.
Twee dinge
weerhou ons daarvan om boedel oor te gee en op te hou om te doen wat reg
is: eerstens die wete dat Christus aan
ons sy geregtigheid geskenk het, dat ons dit as ‘n genadegawe ontvang het en
tweedens, dat die volle verlossing uit die mag van die sonde op hande is.
Daar is
verskeie moontlikhede vir die aanpak van ‘n preek oor hierdie Habakukgedeelte.
Een van die
moontlikhede is om te begin met die waarom-vraag wat seker so oud soos die mens
self is. Daar is niemand wat nog nie by
die punt gekom het dat die vraag na die waarom van die dinge wat gebeur, nie by
hom of haar opgekom het nie. Dit kan
dinge wees wat in die persoonlike lewe van die hoorders gebeur het en wat hulle
nie anders as onreg kon ervaar nie.
Hier kan dan beklemtoon word dat dit nie verkeerd is om hierdie vraag
aan God te stel nie. Die protes van
Habakuk is die taal van die geloof wat by God meer vermag as ‘n soort vroomheid
wat alle worsteling met God probeer vermy. Asaf se beswaardheid in Psalm 73 oor
God se skynbare laat gaan van die goddelose in hulle winsgewende bedrywighede
en Job se totale onvermoë om God se handelswyse teenoor hom te verstaan kan
hierby betrek word. Ten slotte is die tema wat hulle aanspreek, baie dieselfde
as dié van Habakuk. Die waarom-vraag het natuurlik nie net ‘n persoonlike kant
nie. In der waarheid val Habakuk se
klag binne ‘n sosiaal-politieke konteks.
In die
Suid-Afrikaanse konteks is Habakuk se protes dikwels in die verlede gehoor toe
die samelewing gereguleer was deur ‘n onregverdige politieke en sosiale
sisteem. Polities het dinge verander,
maar daar is nog steeds sosiale oorblyfsels van die verlede wat by baie nog
vrae oproep na die regverdigheid van die dinge. Dit enersyds, andersyds het daar ‘nuwe’ probleme na vore
gekom: so kan byvoorbeeld die vloedgolf
van misdaad, geweld en terreur wat skynbaar onbeteueld oor ons land spoel, nie
anders nie as om vrae op te roep in die gemoed van elke gelowige mens. Waarom
laat God toe dat die onreg skynbaar straffeloos sy gang gaan?
Die
antwoord van God aan Habakuk is binne hierdie konteks nog belangriker as die
vraag wat hy stel. God verwag van sy
kinders dat hulle steeds sal doen wat reg is en getrou aan Hom sal bly, selfs
onder die grootste provokasie; dat
hulle nie die onreg met onreg sal beantwoord nie.
Slegs
diegene wat in geloofstrou aan God bly vashou en op grond daarvan steeds doen
wat reg is, sal uiteindelik saam met Habakuk sy onvergelyklike loflied kan
sing:
Al sou die
vyeboom nie bot nie
en daar
geen druiwe
aan die
wingerde wees nie,
al sou die
olyfoes misluk
en die
lande geen oes lewer nie,
al sou daar
geen kleinvee in die kampe wees nie
en die
beeskrale sonder beeste wees,
nogtans sal
ek in die Here jubel,
sal ek juig
in God,
my Redder.” (Hab 3:17-19)