Die ietwat
vervlegte argument van die perikoop in 1 Johannes 5:6-13 word gebou rondom die
motief van "getuienis". Die woord getuienis (marturia) kom nie minder nie as 10 keer voor in die gedeelte. Drie
getuies word in die argument ingespan: 1) die water van Jesus Christus se doop,
2) die bloed van Jesus Christus se dood, 3) die Gees wie se getuienis in die
hart van gelowiges vasgelê word. Dit is veral die Gees se getuienis wat gesag
dra (vgl Joh 5:31-32).
Die
argument moet waarskynlik verstaan word teen die agtergrond van heterodokse
opvattings aangaande die mensheid van Christus. Daar was mense wat geglo het
dat die hemelse Christus op Jesus neergedaal het met sy doop maar nie in sy
dood nie. In só 'n geval is dit net die aardse Jesus wat gesterf het. Die brief
van Johannes argumenteer hierteenoor dat Christus self gesterf het sodat dit
God self is wat deur die bloed van Christus ons reinig van alle sonde.
Die inhoud
van elkeen van hierdie getuienisse word in vers 11 opgesom: "God het aan
ons die ewige lewe gegee, en die lewe is deur sy Seun." Hiermee word 'n
hele aantal tipiese Johannese motiewe ineenverweef. Hierdie motiewe kan soos volg
aangestip word:
Ewige lewe: In die Johannese literatuur is 'n sterk
toekomsverwagting (byvoorbeeld. vir Christus se wederkoms) minder prominent.
Daar is eerder sprake van 'n "gerealiseerde eskatologie". Die ewige
lewe is nie iets wat gelowiges eers eendag sal ervaar nie. Dit is iets waaraan
gelowiges nou alreeds kan deel hê. Die ewige lewe word in die teenwoordigheid
van Christus ervaar. As iemand in Christus glo, sal strome van lewende water
uit sy binneste vloei (Joh 7:38).
Geloof en waarheid: Die geheim van die ewige lewe word deur
die Gees aan gelowiges geopenbaar. Daarom het hulle die nodige insig om die
strekking van die getuienis te begryp. Wat die eintlike verband tussen die
water van die doop, die bloed van Christus, die werking van die Gees en die
ewige lewe is, is immers nie sonder meer duidelik nie. Trouens, die argument
van die perikoop is bra ingewikkeld om te volg. 'n Diepere geloofsinsig (gnosis) in hierdie getuienisse is binne
die kring van gelowiges te vinde. Hulle wat glo, kan van binne uit wéét dat
hulle die ewige lewe het (5:13), terwyl ongelowiges in die duister verkeer
(5:12). Daarom het hulle nie deel aan die waarheid nie en ook nie aan die ewige
lewe nie.
Vader, Seun
en Gees: Die besonder noue band tussen die Christus en die Gees is opvallend.
Die Gees is die een wat van Christus getuig. Dit is terselfdertyd ook God self
wat getuig (5:9) oor die werk van die Seun. Dit is God self wat die ewige lewe gee en
wel deur die bloed van die Seun van God. Waar 1 Johannes 5:6-13 handel oor die kontras
tussen gelowiges en ongelowiges, tussen ingeligtes en oningewydes, handel Psalm
1 oor die kontras tussen regverdiges en goddeloses. Hierby hou die parallelle
tussen die twee perikope nie op nie. Kyk na die volgende aspekte:
Waar 1
Johannes 5:6-13 handel oor die ewige lewe, handel Psalm 1 bloot oor die geheim
van 'n goeie lewe. Die kontras tussen die lewe van regverdiges en van
goddeloses word geskets met behulp van twee metafore. 'n Boom wat by
waterstrome geplant is, se blare verwelk nooit nie en dra volop vrugte, terwyl
kaf nutteloos deur die wind verdryf word.
Die geheim
van 'n goeie lewe word ook volgens Psalm 1 aan die regverdiges geopenbaar.
Hulle vind vreugde in die woord van die Here. Hulle oordink dit dag en nag om
tot diepere insig te kom. Hulle word deur die Here op die pad gelei.
Water
funksioneer in beide perikope op 'n simboliese manier alhoewel die simboliek
nie dieselfde is nie. Psalm 1 dui op die lewegewende en verkwikkende funksie
van water terwyl 1 Johannes 5:6 oor die reinigende funksie van water handel,
met spesifieke verwysing na die reinig van sonde deur die water van die doop.
Hoe kan 'n
mens hierdie twee teksgedeeltes vir die prediking en liturgie op Omgewingsondag
benut? Die antwoord op hierdie vraag is nie sonder meer duidelik nie omdat die
twee teksgedeeltes besondere hermeneutiese uitdagings binne só 'n konteks stel.
Op die oog
af bied die grafiese metafore van Psalm 1 geskikte materiaal om by die tema van
omgewingsorg aan te sluit. Die motief van 'n boom wat by waterstrome geplant is
en wat op die regte tyd vrug dra, kan immers op 'n gesonde ekosisteem dui.
Daarteenoor lei ontbossing en gronderosie daartoe dat kaf deur die wind
verstrooi word sodat alles verdor en verdroog en die lewe verwelk.
Psalm 1
gaan egter nie oor omgewingsorg nie, maar oor die kontras tussen regverdiges en
goddeloses. Die oorsprong van hierdie kontras lê by die sosiale kringe
waarbinne regverdige en goddeloses beweeg. Die regverdige vind vreugde in die
Woord van die Here binne die vergadering van gelowiges. Die goddelose span saam
met ligsinniges, sit in die kringe van die spotters (OAV) en volg hulle raad.
Ten spyte
van die ekologiese metafore kan Psalm 1 dus nie sonder meer gelees word as 'n
teks waarin regverdiges en wysheid met omgewingsorg geassosieer word nie.
Die
Johannese motief van "lewe", bied oënskynlik ook 'n nuttige leidraad
vir 'n ekologiese interpretasie van die teksgedeelte in 1 Johannes 5:6-13. Die
begrip "lewe" het byvoorbeeld binne die "theology of life"
program van die Wêreldraad van Kerke 'n ryke ekologiese betekenis verkry. 'n
Teologie van lewe fokus op die gevare wat lewe bedreig: (ekonomiese)
ongeregtigheid, (politieke en sosiale) konflik en (ekologiese) vernietiging.
Daarteenoor word gelowiges opgeroep om te getuig vir geregtigheid, vir vrede en
vir die eie integriteit van die skepping. Gelowiges word opgeroep om die gawe
van lewe met dankbaarheid en in feestelikheid te vier - juis in die aangesig
van die magte wat dood bring.
Dit is
egter te betwyfel of die teks in 1 Johannes 5:6-13 met goeie reg as ondersteuningsmateriaal
vir só 'n "teologie van lewe" gebruik kan word. Daarvoor is die
getuienis net te skraps. Dit gaan ook nie hier om lewe in die algemeen nie,
maar oor die geheim van die ewige lewe wat alleen in Christus te vinde is.
Daarby waarsku Paul Santmire (The travail of nature, 1985:211-213) dat 'n
ekologiese motief (dit wil sê 'n sterk waardering vir die aardse) nie besonder
sterk in die Johannese literatuur figureer nie:
John often
seems to suggest that salvation means the removal of believers from this world
to some higher heavenly sphere, to the beginning when the Word alone was with
God. This is suggested by John's Christology. So Käsemann writes that the
'Incarnation in John does not mean complete, total entry into the earth, into
human existence, but rather the encounter between the heavenly and the
earthly.'
'n Meer
vrugbare moontlikheid is om die "geheim van die (ewige) lewe as
hermeneutiese uitgangspunt te neem. In beide gedeeltes is die soeke na
waarheid, na wysheid, na diepere insig en onderskeidingsvermoë, na die geheim
van lewe, van rigtinggewende belang.
In die
soeke na die geheim van die lewe, kan 'n mens met goeie reg begin om die
getuienis op die oppervlak te beoordeel. In Psalm 1 lei dit tot die kontras
tussen die twee metafore (die boom wat by waterstrome geplant is, en die kaf
wat deur die wind verstrooi word). In 1 Johannes 5:6-13 lei dit tot 'n
opstapeling van getuienis: 'n herinnering aan die kruisdood van Christus, die
sakramentele praktyke rondom die doop in die vroeg-Christelike kerk, en die
werk van die Gees in die innerlike (hart) van gelowiges. In die homiletiese en
liturgiese voorstelle hieronder word hierdie getuienis op die oppervlak
uitgebrei met behulp van ekologiese materiaal rondom waterbesoedeling en die
lewegewende en reinigende simboliek van water. Daar word met ander woorde vir
'n oomblik vertoef by die simboliek van water vanuit 'n ekologiese perspektief
voordat die teologiese dimensies van hierdie simboliek verder ondersoek word.
Volgens beide die twee teksgedeeltes is 'n diepere insig immers noodsaaklik.
Dit gaan hier oor meer as net besoedelde of reinigende water. Dit is nodig om
die verskil tussen regverdiges en goddeloses te verstaan. Dit is nodig om die
onderskeid tussen waarheid en leuen, gelowiges en ongelowiges, deelname aan die
ewige lewe al dan nie, te begryp. Pas dan kan 'n mens eers op die spoor kom van
die geheim van die lewe. Hierdie diepere insig is alleen moontlik van binne uit
die vergadering van regverdiges (Ps 1), wanneer 'n mens deel het aan die Seun,
wanneer 'n mens in die Seun glo, wanneer 'n mens die getuienis van die Gees in
jou hart besit. Wanneer 'n mens die geheim van die lewe ontdek het, kan dit nie
anders as om lewensveranderende gevolge te hê nie. Dit kan alleen eg wees
wanneer dit inderdaad lewe bring, wanneer die boom wel vrug dra op die regte
tyd. Alleen só kan die gelowige 'n teken, 'n getuienis lewer sodat die wêreld
ook kan glo. Alleen só kan die regverdige aan die wêreld 'n verskil maak.
Die
volgende struktuur bied één moontlike benadering vir die prediking op
Omgewingsondag vanuit hierdie twee gedeeltes:
Die geheim
van lewe is 'n tergende vraag wat mense deur die eeue heen bly boei het. Hoe
kan ek lank, gesond en gelukkig bly leef? Die wat ouer word, wonder soms of
daar dalk iewers 'n ewige jeug te vinde is. Miskien is daar êrens selfs 'n
manier om aan die dood self te ontkom?
In ons dag
is daar geen tekort aan antwoorde, rate en resepte vir 'n gesonde lewe nie. Kry
genoeg oefening. Drink baie water. Eet net vrugte. Koop net organiese kos.
Probeer hierdie soort kruie. Drink hierdie soort tee. Beoefen joga vir 'n
soepel liggaam. Verminder stres deur meditasie. Dalk sal hierdie salf die
plooie uitstel of verdoesel. En dan is daar botteltjies en botteltjies medisyne
om reg te dokter waar 'n kwaal ook al te vinde is.
Niemand sal
seker stry daaroor dat water die fontein van lewe is nie. Water, so sou 'n mens
kon sê, is die geheim van die lewe. Sonder water is geen lewe moontlik nie. Ons
eie liggame bestaan vir meer as 75% uit water. Sonder water verdor en verdroog
alles. Psalm 1 wys ons daarop dat 'n boom wat by waterstrome geplant is, se
blare nie verdroog nie. Dit dra vrugte op die regte tyd.
Water het
ook 'n sleutelfunksie rondom reiniging. Ons was ons self, ons klere, ons
skottelgoed, ons duur motors met water. Ons drink liters water om ons eie
liggame skoon te hou. Soms probeer ons ons eie skuld afwas. Ander kere was ons
ons hande in onskuld. Ons doop ons kinders met water om daarmee te sê dat hulle
sonde deur die bloed van Christus afgewas word.
Die funksie
van water om dinge skoon te maak, is natuurlik net moontlik as die water self
skoon is. Vuil skottelgoedwater kan nie nog vuiler skottelgoed skoon kry nie.
'n Mens kan nie besoedelde water drink en gesond bly nie. Waar kan 'n mens
water kry wat skoon genoeg is? Deur doodgewoon die kraan oop te draai? Hopelik
ja. Maar dit is lank nie meer altyd die geval nie. Water word op talle maniere
besoedel. Kom ons kyk na 'n paar voorbeelde:
Suid-Afrika
is 'n land met 'n relatiewe skaarste aan water. Die gemiddelde reënval in
Suid-Afrika is 470 mm/jaar teenoor die wêreldwye gemiddelde van 857 mm/jaar.
Projeksies dui daarop dat Suider-Afrika teen 2025 'n absolute skaarste aan
water sal ondervind. Samewerking en sekuriteit tussen lande soos Suid-Afrika,
Lesotho, en Mosambiek berus in baie gevalle op ooreenkomste oor die gebruik van
water.
Die totale
gebruik van water in Suid-Afrika kan verdeel word in die volgende kategorieë:
Besproeiing (60.6%); munisipale en huishoudelike gebruik (17.8%); industrieë
(11.3%); mynbou (3.3%); kragopwekking (4.3%); natuurbewaring (1.0%); ander
(1.7%).
Die
huishoudelike gebruik van water in Suid-Afrika kan verdeel word in die volgende
kategorieë: Tuine (35%); spoeltoilette (29%); badwater (19%); waswater vir
skottelgoed en klere (14%); water vir drink en koskook (3%). Water kan dus
bespaar word deur 1) plante wat relatief bestand is teen droogte; 2) dubbelslag
spoeltoilette; 3) gereguleerde stortkoppe. Baie Suid-Afrikaners kry skoon water
om te drink, om mee te kook en om mee te was, heel gerieflik deur net die kraan
oop te draai. Maar miljoene ander moet vroeg opstaan, kilometers ver loop na
die naaste waterbron en met swaar houers terugkeer om water in die hande te kry.
Water word
op een van twee manier besoedel: chemikalieë en klein lewende organismes wat
siektes soos malaria, cholera en bilharzia kan veroorsaak. Chemikalieë lei tot
waterbesoedeling as gevolg van insekdoders, swaar metale in industrieë en
mynbou, petroleum produkte (oliebesoedeling en lekkasies van opgaartenks),
chloor en wasmiddels (veral via papierverwerking en tekstielfabrieke);
kunsmisstowwe en riool lei tot 'n té hoë konsentrasie van sekere chemikalieë in
die afvloeiwater.
Tot 12
miljoen kinders sterf elke jaar in die wêreld as gevolg van besoedelde water.
Ook in Suid-Afrika is daar 12 miljoen mense wat nie toegang het tot water wat
skoon en veilig is om te drink nie. 'n Mens kan nie meer aanneem dat
rivierwater skoon genoeg is om te drink nie.
In sy boek,
Caring for the earth (1997) skryf
John Yeld dat die lugbesoedeling naby die kragsentrales in Mpumalanga soms
vergelyk met die ergste in die wêreld. Tussen 30 en 40 ton swaweldioksied word
per vierkante kilometer per jaar in die atmosfeer vrygestel. Die swaeldioksied
verbind met waterdamp en lei tot suurreën en ondrinkbare reënwater. Alles,
sommer ons eie lewe ook, word daardeur versuur. Suureën verarm die grond,
benadeel plantegroei, besoedel waterbronne, en beskadig geboue, toerusting en
klere en bedreig mense se gesondheid. Die reënval in Gauteng meet soms 2.8 op
die pH skaal - feitlik net so suur soos asyn.
Households
use a lot of water. Precious water, often purified to exacting drinking
standards at great expense, is sometimes allowed to run to waste on wide
expanses of exotic suburban lawns. Households also lead to the pollution of
scarce water supplies through non-biodegradable cleaning products.
Die
probleme waarmee arm mense daagliks in Suid-Afrika se townships worstel, is
tipies ekologiese probleme – al word dit nie altyd so ingesien nie.
Watervoorrade is byvoorbeeld dikwels beperk of besoedel as gevolg van stukkende
rioolpype, stilstaande waterpoele, en vuil waswater. Dit lei weer tot talle
gesondheidsprobleme.
Vir verder
materiaal kan die uitgawe van Enviroteach,
Vol. 7 No. 1 oor "Water and the environment" geraadpleeg word. Dit
bevat uitstekende didaktiese en grafiese materiaal.
Sien u die
probleem? Vuil water is 'n simptoom van 'n siek samelewing. En met vuil water
kan 'n mens nie 'n siek samelewing reinig nie. So beland ons in 'n bose
kringloop. Daarvoor het ons 'n meer radikale oplossing nodig.
Miskien kan
'n mens vir 'n oomblik bloed oorweeg. Immers, soos die spreekwoord sê, bloed is
dikker as water. Die bloed wat in ons are vloei, dra suurstof en lewe tot in
die fynste aartjies van ons liggaam. Bloed red lewens, adverteer die
bloedoortappingsdiens gereeld.
Maar nou
weet ons ook dat ons bloed grootliks ook maar uit water bestaan. En die water
is besoedel. My bloed dra dan nie net suurstof nie, maar ook gif tot in elke
aartjie van my liggaam. Waterbesoedeling kan alleen maar tot bloedvergiftiging
lei.
Waar in 'n
besoedelde wêreld kan 'n mens dan die fontein van lewende water vind? Die
teksgedeelte in 1 Johannes 5 is ook op soek na 'n antwoord op hierdie vraag.
Dit oorweeg al die beskikbare getuienis. Eerstens roep dit water as 'n getuie.
Die water is hier die reinigingswater van die doop. Tweedens roep dit bloed as
'n getuie. Vreemd genoeg is dit die laaste sterwensbloed van Jesus wat op die
grond drup wat hier as getuie van die bron van lewe dien. Derdens roep dit die
Gees as getuie. Die Gees staan hier vir waarheid, vir diepere insig, vir die
onderskeidingsvermoë wat die regter nodig het.
Die
gevolgtrekking waartoe die teksgedeelte kom, is dat al drie hierdie getuienisse
met mekaar ooreenstem op één punt. Al drie wys vir ons heen na Christus. Jesus
is met water uit die Jordaan gedoop. Jesus se bloed het op Golgota gevloei.
Jesus se hele bediening op aarde vind deur die krag van die Gees plaas. Daarom,
volgens die logika van die teksgedeelte, is lewe alleen deur die Seun te vinde.
Alleen die wat in die Seun glo, het die lewe. Trouens, God gee aan hulle nie
net lewe nie, maar inderdaad die ewige lewe.
Maar kan 'n
mens dit regtig glo? Is dít die geheim van lewe? En watter verskil kan dit nou
eintlik maak aan my lewe, aan 'n gesonde lewe hier en nou op aarde, aan 'n siek
wêreld vol besoedelde water? Watter invloed kan die bloed van Jesus van Nasaret
op die gehalte van my eie lewensbloed hê?
Die
teksgedeelte in 1 Johannes 5 wil ons juis help om dit te glo. As water, bloed
en Gees nie genoeg getuienis is nie, dra ons ook die getuienis in ons eie hart
(vers 10). Meer nog, dit is die getuienis van God self (vers 9). Dit is dan ook
die doel vir die skryf van die brief self: dat ons seker kan wéét dat ons
alreeds die geheim van die lewe, die ewige lewe gevind het (vers 13). En die
geheim is bekend: dit is Jesus, die Christus.
Vir hulle
wat dit nie glo nie, maak dit geen sin nie. Daarom het hulle ook nie die lewe
nie (vers 12). Hulle mis dit heeltemal. Hulle is, sê Psalm 1, soos kaf wat deur
die wind uitmekaar gewaai word. Vir hulle verwelk die lewe vinnig. Hulle is
soos gras wat in die môre nog groen is, maar as dit afgesny word, is dit in die
aand reeds verlep en verdroog (Ps 90:6).
Vir die wat
die geheim van die lewe egter van binne uit ken, spreek dit vanself. Vir hulle
maak dit die wêreld se verskil. En daarom kan hulle ook aan die wêreld 'n
verskil maak. Hulle is, so sê Psalm 1, soos 'n boom wat by waterstrome geplant
is. Hulle blare verdroog nie. Hulle dra op die regte tyd gesonde vrugte vir die
wêreld om van te eet. Trouens, volgens die boek Openbaring dra die boom van die
lewe twaalf keer per jaar vrugte. En die blare van die boom bring genesing vir
die nasies (22:2). Dit bring genesing vir 'n siek en besoedelde, vir 'n dor en
verdroogde wêreld.
Soos 'n boom wat by waterstrome geanker is, só bied die regverdige 'n teken vir die hele wêreld van waar die fontein van die lewe te vinde is. Dit bied 'n teken sodat die wêreld ook kan glo. Dan kan hulle ook kom drink uit die fontein met die water van die lewe – verniet (Op 21:6).