Ander
tekste: Psalm 67; Handelinge 16: 11 - 15;
Openbaring 21: 10, 22 - 27; 22:
1 – 5
Dit sou 'n
onnodige duplisering van kommentare wees om die teks vers vir vers eksegeties
na te loop. Eerder word hier gepoog om aan die hand van 'n aantal belangrike
kernbegrippe die moontlike eksegetiese vraagstukke te hanteer.
As julle my
liefhet...
Bloot uit
die frekwensie van die kere wat Johannes die liefdesgebod hier opneem, word dit
duidelik dat dit 'n belangrike rol binne hierdie perikoop speel. Die protasis,
‘as julle My liefhet’ (vers 15), beheer die grammatika van die volgende twee
verse, asook die denke van die volgende ses. Jesus kom weer daarop terug in sy
antwoord op Judas se vraag (vers 23 en 24), asook in die laaste vers en omraam
dus so die hele perikoop binne die gedagte van die liefde.
Die
grammatikale konstruksies van beide verse 15 en 21 kan die indruk skep dat die
mens se gehoorsaamheid as voorwaarde gestel word vir God se liefde. In vers 15
word gewoon gesê dat die dissipels se gehoorsaamheid aan die gebooie die gevolg
is van hulle liefde vir Christus. In vers 21 word die stelling omgekeer en word
daar verder daarop uitgebrei. Die bedoeling van die voorwaardesinne is egter
nie om te vra wanneer (met ander
woorde na die voorwaardes van) die liefde vir Jesus by sy dissipels teenwoordig
is nie, maar eerder om die aard van
hierdie liefde te omskryf.
Bultmann se
insigte in hierdie gedeelte is besonder skerpsinnig. Hy wil die vraag wat vers
15 tot 24 beheer, naamlik wat die liefde vir Jesus behels, lees binne die
konteks van die afskeidssituasie. Die vraag lui dan eerder: Kan die dissipels
steeds vir Hom liefhê alhoewel Hy reeds van hulle af weg is? Kan die volgende
generasie in so 'n liefdesverhouding met Hom tree, sonder om Hom persoonlik te
ken? Die antwoord van Jesus veronderstel 'n verkeerde opvatting wat onder die
mense geleef het, naamlik dat die liefde vir God in 'n mistieke sin
geïnterpreteer moet word. Met Jesus se antwoord word die liefde vir God uit die
mistieke sfeer uitgehaal en eenvoudig en konkreet voorgestel: Liefde vir God
beteken gehoorsaamheid aan sy opdragte. As die liefde van Jesus sy dissipels
verower het, sal sy gebod ook binne hulle leef. Daarom kan 'n mens sê dat dit
sy liefde is wat hulle terselfdertyd ook aan sy gebooie bind.
Daar
bestaan min verskille onder die uitleggers ten opsigte van die ander Parakleet
en sy werk. Jesus sê in sy afskeidsrede aan sy dissipels dat Hy van hulle af
weggaan maar dat Hy hulle nie alleen laat nie.
Binne die
rabbynse literatuur is daar verskeie verwysings na paraklete by God, waaronder
patriarge, profete, sekere regverdiges, engele ens. Dit is duidelik dat die
woord parakleet (lett. die 'een wat bygeroep is'), op verskillende wyses
semanties gevul kan word.
As Johannes
die woord Parakleet gebruik, span hy dit op 'n kreatiewe manier in.
Tradisioneel is hierdie gebruik vertaal met die woord 'Trooster'. 'n Sterker
term is egter nodig om dit wat Johannes te kenne wil gee, onder woorde te
bring. Die gedagte is dat Hy in sy bystand aan God se kinders eerstens hulle
saak opneem as 'n vriend wat regshulp verleen en dan in die tweede plek ook
vertroos. Die Parakleet is dus terselfdertyd die gelowiges se juridiese hulp en
die een wat hulle ondersteun.
Dit is ook
belangrik om kortliks aandag te gee aan die gedagte van 'n ‘ander’ Parakleet.
Morris wys daarop dat allon, wat hier
in Johannes 14 gebruik word, die betekenis dra van ‘'n ander van dieselfde
soort’, terwyl heteron eerder ‘'n
ander van 'n ander soort’ beteken. Deur sy keuse van woorde wil Johannes dus te
kenne gee dat die Gees na die vertrek van Jesus sy Plaasvervanger by die
dissipels is. Hy is dus niemand anders as die Een wat hulle op aarde geken het
nie.
Die Gees
van die waarheid
Die ander
Voorspraak word ook hier die Gees van die waarheid genoem. Die gemeenskappie
van dissipels wat deur Jesus op aarde agtergelaat is, sal op geen manier hulle
weg in 'n vreemde en vyandige wêreld kan vind nie. Hulle moet eers 'n nuwe
identiteit ontwikkel; hulle moet hulleself verstaan as die gemeenskap van
Christus. (Schnackenburg) Deur die Gees van die waarheid word hulle innerlik
oortuig dat hulle die kinders van die opgestane Christus is. Sonder die Gees is
daar geen manier hoe hulle hulself en hulle taak in die wêreld sal kan begryp
nie. Alleen die Gees wat één is met die waarheid, wat Self die waarheid is, kan
hulle in dié waarheid inlei en die inhoud
van die waarheid aan hulle bekendmaak: dieselfde
Jesus wat hulle op aarde geken het.
'n Mens se
eerste gevoel oor hierdie teks is, en waarskynlik heeltemal tereg, dat dit
beter sou gepas het by Pinksterfees. By verreweg die meeste preke wat hieroor
beskikbaar is, is inderdaad ook Pinksterdagpreke. Op die sesde Sondag na Pase
verskuif die aksent van die Parakleet na die Een in wie se plek Hy kom. 'n Mens
sou kon sê dat die prediking oor hierdie spesifieke teks en op hierdie
spesifieke dag daarop gemik moet wees om die gemeente deel te maak van die
liefde van God, wat ons deelagtig geword het in en deur die opstanding van
Jesus Christus.
Binne 'n
Gereformeerde dampkring is dit sekerlik so dat ons oor die algemeen veel meer
gemaklik is om oor God se liefde vir ons
te praat as wat ons is om oor ons liefde
vir God te praat. In 'n hoofstuk getiteld Wat dit beteken om God lief te hê, uit 'n boek waaroor sy oor God
nadink, skryf Dorothee Sölle dat die
Protestantse tradisie dit selde waag om meer te sê as dat ons die liefde van
God ontvang. En dan sê sy 'n
belangrike ding, naamlik dat dit alleen hulle is wat hulleself volkome kan gee,
wat ook – in die diepe betekenis van die woord – werklik kan ontvang.
Op die
vraag wat dit beteken om God van ganser harte lief te hê (na aanleiding van die
skema) sê sy dan: "Dit is die fondament van wat baie mense vandag
'heelheid', ongeskeidenheid, één-wees, verbondenheid met die geheel sou
noem.....In die liefde vir God verlaat ons die gespletenheid, die vervreemding,
die wêreldkoue en is ons op die pad van wat ons in die godsdienstige taal, die 'heil'
noem.....Liefde tot God is die verlange om jouself volkome te gee aan die sin
van die lewe, asook om hierdie oorgawe aan God te voltrek in die
wêreld...."
In sy
meditasies oor die geloofsbelydenis, antwoord Emil Brunner die vraag wat dit beteken om God lief te hê soos volg:
"It means to know that all we have
is from God; to know that God's
goodness alone holds and supports us, and therefore to perceive that we belong absolutely to God. To know
this banishes not only godlessness but also selfishness; and one is bound
through God to his neighbour." (my kursivering)
Friedrich Lang (Herr
tue meine Lippen auf) verklaar dat hierdie perikoop oor die ware liefde van
die Christen vir die Vader en die Seun handel. Hy lees dit, ook soos Bultmann,
binne die afskeidsituasie. As Jesus nie meer liggaamlik by sy dissipels
teenwoordig is nie, kan die liefde van die dissipels vir Hom dan nog enige iets
anders as 'n verlangende herinnering aan hierdie voormalige liefdesverbintenis
wees? Liefde is tog immers 'n persoonlike verbintenis.
Die
antwoord wat Jesus gee beteken 'n verdieping van die liefde, in die sin wat dit
losgemaak word van 'n blote wondergeloof, want juis deur die weggaan van Jesus
word die dissipels se liefde vir Hom van 'n aards-menslike vervalsing gered en
genees. Hy wys deur sy weggaan aan die dissipels dat die liefde tussen hulle
meer is as 'n blote liggaamlike verbintenis, maar dat 'n diepe pneumatologiese
verhouding inhou.
Die beste
preekvoorbeeld waarop ek die hande kon lê, is 'n Pinksterdagpreek van Dietrich
Bonhoeffer. Die preek word na aanleiding van die teks in drie dele verdeel.
Die
inwoning van die Vader en die Seun by diegene wat vir Jesus liefhet. Hy
beklemtoon dit dat hierdie inwoning 'n werklikheid is. Dit is nie soos die
beeld van 'n geliefde wat van ons besit neem nie en ook nie soos 'n krag wat
oor my kom nie, maar dit is die persoonlike teenwoordigheid van Jesus Christus
self. Ons dra die hoogste Heiligdom in
ons!
Na Jesus se
hemelvaart kom die Heilige Gees, nie as 'n neutrale krag nie, maar as 'n
Persoon soos die Vader en die Seun. Hy lei en leer die kerk en bind haar aan
Jesus Christus.
Die gevolg
van die inwoning van die Vader en die Seun en die sending van die Gees is die
gawes wat die gelowiges ontvang. Die eerste van hierdie gawes is die vrede. En
anders as die wêreldse vrede, hou die Christusvrede stand te midde van die
vrees en die verwarring. Die tweede gawe is die vreugde. Die dissipels deel met
blydskap in die verhoging en die verheerliking van hulle Heer. Hulle vreugde is
daarin geleë dat Hy terugkom en by hulle bly. Derdens en laastens word hulle
deur die beloftes van Jesus Christus ook die krag van die geloof deelagtig.
Alleen in en deur die geloof in Christus is die Christusvrede en die
Christusvreugde 'n werklikheid.
Gedurende
'n Bybelstudie onlangs het iemand 'n opmerking gemaak wat al die ander in die
groep versteend laat sit het. Hy het nie gevloek nie en hy het ook nie een of
ander persoonlike skande geopenbaar nie. Hy het ook niemand aangeval of beledig
nie. Hy het alleen gesê: Ek is werklik
baie lief vir die Here.
Wanneer
laas het u iemand so iets hoor sê? Wanneer laas het u self so iets gesê – in
gebed of in die teenwoordigheid van ander mense?
Gelowiges
vind dit oënskynlik veel makliker om te sê dat hulle glo in die Here of in
Jesus Christus of bloot eenvoudig dat hulle Christene
is. Dis amper asof daar 'n soort ongemak is met iemand wat verklaar ‘ek is lief vir God’
Dit is
nogal vreemd, veral as 'n mens daaraan dink dat die meeste van ons seker
daaroor sal saamstem dat die hart van die Bybel saamgevat kan word, in Jesus se
samevatting van die wet. En let in die bewoording presies hoe sterk dit gestel
word: Jy moet die Here jou God liefhê
met jou hele hart en met jou hele siel en met jou hele verstand. Dit is die grootste en die eerste gebod...(Matt 22:37,38).
Nou kan 'n
mens tereg vra: Waarom die ongemak? En veral, waarom het die eerste en die
grootste gebod se woorde so min ingang gevind, nie alleen in ons taal nie, maar
ook in ons ervaringswêreld?
'n Mens kan
verder gaan en vra: is die geweldige geestelike armoede waaronder ons dikwels
gebuk gaan, nie dalk hieraan te wyte nie? En dit gaan nie hier oor die een of
ander buitengewone mistieke ervaring nie, maar dit gaan gewoon oor die mees
eenvoudige ervaring van geestelike vervulling en geborgenheid – oor die
wonderlike en seker wete dat ek nie alleen aan ‘Iemand’ verbind is nie, maar
dat ek die lewende God ken, vir Hom lief is en oortuig is daarvan dat Hy vir my
omgee.
Die boek The forest of hours deur die Sweedse
skryfster, Kirsten Ekman, gaan oor 'n vreemde mitiese figuurtjie Skord, wat op
reis van vyfhonderd jaar deur die wêreld is. Skord is 'n totale vreemdeling in
hierdie wêreld en moet alles wat hy van taal, kultuur en mense weet van sy
tydgenote leer. Een van sy leermeesters wat hy op sy reis ontmoet, is 'n
middeleeuse priester. Een aand sit die twee van hulle alleen in die donker om
'n vuurtjie en die volgende gesprek vind plaas:
"Skord,
ag Skord, daar is altyd iemand agter ons, iemand wat êrens in 'n donker hoek
verskuil is. Niemand van ons is sy eie meester en niemand van ons is veilig en
tevrede alleen nie.
'n Lang
stilte het gevolg, wat alleen gebreek is deur die sissing van die nat stompe in
die vuur. Die skaduwees het mekaar rondgejaag teen die houtmure van die hut. Op
'n stadium het dit gelyk of die priester aan die slaap geraak het. Maar sy
lippe het nog beweeg en toe Skord na hom oorleun, hoor hy hom weer sê:
“Niemand
bestaan net uit pynende ledemate, seer oë en 'n leë siel nie. Niemand is volkome
aan hom/haarself oorgelewer nie. Iemand is altyd daar êrens, gereed om binne te
tree.”
"Wie?" het Skord gefluister.
“Ek weet
nie wie Hy is nie, het die priester geantwoord, so sag dat sy woorde skaars hoorbaar
was.”
Lê ons
geestelike armoede nie dalk juis hierin nie? Ons weet van en ons glo in Iemand.
Ons ken sy Naam en ons kan baie oor Hom praat. Maar kén ons Hom, nie net as 'n
katkisasienaam nie, maar as 'n Persoon,
as Iemand vir wie ek kan omgee, Iemand vir wie ek lief kan wees?
'n Bekende
teoloog wat oor hierdie afskeidsrede van Jesus hier in Johannes 14 skryf, sê
dat die enkele kwessie wat min of meer hierdie hele gedeelte beheers die
kwessie van die liefde vir Jesus en die liefde vir God is. Maar hy sê dat die
eintlike vraag dan is: Kan die dissipels Hom steeds liefhê alhoewel Hy weg is?
Kan die volgende geslag ook met Hom in 'n verhouding tree, sonder dat Hy
liggaamlik by hulle teenwoordig is?
'n Mens kan
sê dat Jesus se hele ernstige gesprek met die dissipels daarom draai om vir
hulle te verseker dat Hy na sy opstanding nie vir hulle alleen agterlaat nie.
Wat interessant is, is dat Hy die opmerking maak dat na sy opstanding die
wêreld Hom nie meer sal sien nie, en dan vervolg Hy: "...maar julle sien My, omdat Ek lewe en
julle sal lewe." (19)’Gedurende
die verdere verloop van die gesprek word dit duidelik dat hierdie ‘sien’ van
Jesus gekoppel word aan die liefde vir Jesus en aan die uitvoering van sy
opdragte. En in al hierdie gevalle word die gehoorsaamheid en die liefde vir
Jesus ook onlosmaaklik gebind aan die liefde van die Vader.
Wat hieruit
dus duidelik blyk, is dat Jesus aan sy dissipels te kenne gee dat Hy na sy
opstanding nie meer in sy liggaamlike gestalte by hulle sal wees nie, maar dat
Hy in 'n geestelike gestalte (in die Heilige Gees) steeds persoonlik
teenwoordig is by diegene wat vir Hom lief is. En waar Hy by ons teenwoordig
is, daar is God self teenwoordig. Daar hoef ons nie meer te wonder oor die
identiteit van die ‘Iemand’ nie; dit is die opgestane Jesus Christus. Dit is
God self. Op hierdie punt word die vraag nou nog meer dringend. Wat beteken dit
om God of vir Jesus Christus lief te wees?
Die eerste
belangrikste ding omtrent hierdie liefde vir God kan 'n mens die maklikste
verstaan aan die hand van ons liefde vir ons man, vrou, meisie of ou. Die
maklikste manier om 'n einde aan die liefde te maak is om 'n derde persoon by
te sleep; om my liefde te deel. Ware liefde het 'n absolute aanspraak. Dit leef
uit die wete: Ek het vir haar gekies en sy het vir my gekies. Ek is haar
enigste keuse.
Om vir God
lief te wees is nie dieselfde as wanneer ek glo dat daar Iemand ‘daarbo’ is
nie. Hierdie ‘Iemand’ kan enige iemand wees. Om vir God lief te wees, beteken
om te sê: My God is die God van my
vaders, die God van Abraham, Isak en Jakob, die God wat Homself in Jesus
Christus geopenbaar het – en niemand anders nie.
Nie omdat
ek weet dat daar nie ander gode is nie; dalk is daar. Maar omdat ek weet, uit
eie ervaring weet, dat my/ons God die
enigste God is wat vir my lief is en vir wie ek lief is – die enigste God is
wat kan red.
En omdat ek
Hom so ken, omdat Hy in sy persoon beslag gelê het op my hart en my siel en my
verstand; daarom kan Hy van my vra wat Hy wil.
In 'n preek
oor hierdie gedeelte vra Dietrich Bonhoeffer ook hierdie vraag. Wat beteken dit
om vir Jesus lief te wees? Hy antwoord dan soos volg:
"Dit
beteken om aan Hom, wat ons sy Woord gegee het, alleen te wil behoort, om die
gemeenskap met Hom bo enige iets ander te soek, om sy teenwoordigheid te
begeer. Wie so liefhet, hou die woorde van sy Geliefde vas, bind hom/haar
daaraan, wil dit nooit loslaat nie en doen dit waar hy kan."
Die Duitse
digter, Luise Rinser, het 'n verhaal geskryf met die titel ‘Septemberdag’. Die
verhaal begin waar sy in Rome soos gewoonlik die katedraal besoek vir die
viering van die vroeë mis. Ek haal haar aan:
"Die
groot kerk is byna leeg. Die studente is nog met vakansie. Hier en daar kniel
'n paar mense En dan is daar ons twee. My ou vriendin, 'n eenvoudige vrou wat
hier skoonmaak, en ek. Ons kniel in stilte langs mekaar. My vriendin het nie 'n
groot kennis van teologie nie en as ek haar sou vra hoe die Heer in die brood
teenwoordig is, sou sy nie weet nie. Maar wat saak maak: haar hart ken die
waarheid. Sy weet die Heer is daar. Die brood is daar om te eet. God skep die
liefde. Dis genoeg. Om meer te weet of meer te glo; dis onnodig."
Haar hart
ken die waarheid.
Is hierdie
liefde nie 'n verskriklike weerlose ding nie? Dit kan nie staangemaak of bewys
word nie. Dit leef alleen uit 'n innerlike oortuiging en wete van 'n totale
verbondenheid. Aan die weerloosheid van Hom wat in liefde gestalte kry. Maar
hieraan, aan hierdie weerloosheid hang alles:
My hele lewe, die sin en die betekenis daarvan, my lewe met sy
volkomenhede en sy tekorte, met sy vreugdes en vrae. Dit rus in Hom. Sonder Hom
is ek niks. Sonder Hom het ek geen herkoms, geen lewe en geen toekoms nie. Dit
maak nie saak wat ander sê of wat die populêre mening is nie. Dit maak selfs
nie eers saak of ek self begryp wat ek sê as ek sê: Ek is lief vir my God nie.
Want in en
deur en tot Hom is ek, leef ek, huil en lag ek. Hy is nie die belangrikste
persoon in my lewe nie. Hy is my lewe. Alles wat ek het, wat ek is, kom van
Hom. Dit is alleen deur sy goedheid wat ek daagliks lewe. Ek behoort aan Hom.
Dáárom kan
ek ook sê: Ek is lief vir Hom.
Bibliografie
Bonhoeffer, D Predigten-Auslegungen-Meditationen 2, 322-328; Bonhoeffer, D: Herr, tue meine Lippen auf dl 1, 184-189; E Brunner Our Faith, 85-89; Lang, F Herr, tue meine Lippen auf dl 3, 266-274; Schnackenburg, R The gospel according to St John; Sölle, D Er moet toch meer zijn, 107-120