Ander
Tekste: Jesaja
55:1-9; Psalm 63:1-8; 1 Korintiërs 10:1-13
Lukas
13:1-9 is deel van ‘n versameling van Jesus se leringe aan sy dissipels en die
skare wat Hom gevolg het vanaf Lukas 12:1-13:9. Dit vorm weer deel van ‘n groter afdeling 9:51-13:21 waarin Jesus
lering gee oor dissipelskap en is op sy beurt deel van ‘n nóg groter afdeling
van 9:51-19:27 wat Jesus se dade en woorde op pad na Jerusalem beskryf. 9:51 lei die breër afdeling in met “toe die
tyd nader kom dat Jesus in die hemel opgeneem sou word, het Hy vasbeslote die
reis na Jerusalem begin.” Hierdie ‘reis
na Jerusalem’ verskaf die konteks van Jesus se lydensweg en ook die plasing van
ons teksgedeelte in die lydenstyd van die kerkjaar.
Die
voorafgaande 12:35-59 oor waaksaamheid, Jesus as oorsaak van verdeeldheid en
die tekens van die tyd, verleen ‘n gevoel van dringendheid. Dit dui beslissende tye aan en maak
onderskeid tussen mense op grond van hulle houding jeens Jesus en hulle insig
al dan nie dat Hy die gestuurde van God is.
In ons
teksgedeelte is verse 1-5 uniek en verse 6-9 vind vae parallelle in Jesus se
vervloeking van die vyeboom in Matteus 21:18-20 en Markus 11:12-14,20-21. Drie dele kan in die perikoop onderskei
word:
Verse 1-3 Die rapport oor die Galileërs wat
deur Pilatus doodgemaak is
Verse 4-5 Jesus se bykomende voorbeeld van die
agtien wat dood is toe die toring geval het
Verse 6-9 Die gelykenis van die onvrugbare
vyeboom
Jesus se
interpretasie van die voorvalle waarna die eerste twee dele verwys, dra die
waarskuwing dat mense nie moet aanvaar alles met hulle lewens is wel net omdat
sekere rampe ander tref en nie vir hulle nie.
Almal se nood is ewe groot. Die
gelykenis in 6-9 verduidelik dan dat die genade van God na ons kom met die
verwagting, eintlik die logika, dat mense met verwondering en vrug daarop sal
reageer. Hoewel oordeel ter sprake is
(die uitkap van die vyeboom), is die gelykenis deurdrenk van die hoop en
verwagting dat die vyeboom op die tuinier se versorging sal reageer.
Die
aanleiding vir Pilatus se massamoord op die Galileërs is nie geheel en al
duidelik nie. Pilatus was in ‘n onbenydenswaardige
posisie as die goewerneur van ‘n provinsie baie ver van Rome, met toenemende
sosiale spanning en rewolusionêre aktiwiteit.
Drastiese stappe soos hierdie was nie uitgesluit nie, trouens, Pilatus
het deur die loop van sy regering ‘n reputasie van brutale geweld opgebou. Dit is moontlik dat hierdie voorval deel was
van die fiasko wat Pilatus geskep het toe hy besluit het om geld van die
tempelskatkis te gebruik vir ‘n waterleiding wat hy wou voltooi. Die waterleiding moes water van die Gihonfontein
sowat 45 kilometer van Jerusalem af direk in die stad inlei. Uiteraard was daar Joodse verset dat Pilatus
tempelgeld vir sy projek aanwend.
Moontlik was daar toe spesifieke rewolusionêre inisiatiewe uit die
geledere van die Galileërs gerig teen die Romeinse Ryk en wou Pilatus ‘n
voorbeeld van diesulkes maak deur die aanstigters te vermoor waar hulle besig
was om in die tempel te offer. Die
tempel was immers dié plek waar die Galileërs hulle Joodsheid tot uiting kom
bring het. Dit was ‘n simbool van
verset wat wou wys offers word in aanbidding gebring en nie vir ‘n waterleiding
nie. Die OAV en ander vertalings
beskryf dat Pilatus die bloed van die Galileërs met die bloed van hulle offers
gemeng het.
Lukas
vertel ons nie waarom sekere Judeërs Jesus oor die dood van hierdie Galileërs
kom inlig nie. Dit mag wees dat daar ‘n
mate van ‘provinsialisme’ tussen Galilea en Judea was. Die streek Galilea was omring deur heidense
gebied, wat nie noodwendig beteken dat hulle heidense gebruike sou oorneem nie,
maar miskien lakser kon wees in die uitvoering van sekere wette, soos die
kosher-wette (vgl. Liefeld p. 830).
Sulke laksheid kon moontlik in die oë van Judeërs aanleiding gegee het
tot hierdie ramp wat oor die Galileërs gekom het.
Hierdie
rapport aan Jesus (waarskynlik deur die Fariseërs) kan ook ‘n reaksie wees op
sy lering oor die dreigende oordeel en die noodsaak van bekering in
12:35-59. Die bedoeling kan dan wees om
aan te dui dat hierdie bekering wel by ander weens hulle groter sondigheid,
maar nie by die geestelike ‘establishment’ nodig is nie. Die nuusberig sou dan illustreer hoe hierdie
groter sondigheid by die Galileërs ontbloot word deur die ramp wat hulle getref
het.
Hoe dit ook
al sy, ‘n neutrale nuusberig aan Jesus is dit dus beslis nie. Jesus se reaksie ontbloot egter die
onderliggende selfgenoegsaamheid en die teologiese veronderstelling dat die
Galileërs gestraf is vir hulle groter mate van sondigheid. Agter gemaak-onskuldige woorde, lees Hy
hulle diepste motiewe. Jesus dui dan aan
dat alle mense sondaars is en in hulle nood gelyk. Ons kan nie ons eie of ander se geestelike lewens beoordeel
volgens wat met mense gebeur nie. Jesus
veronderstel die sondigheid van alle mense en vra van die nuusdraers
verootmoediging, anders “sal julle net soos hulle ook almal omkom!” Sy ‘net soos hulle’ bedoel sekerlik nie op
dieselfde bloedige manier as die Galileërs nie, maar dat hulle hulleself op ‘n
koers plaas wat uiteindelik móét uitloop op hulle eie vernietiging sonder dat
daar dan nog ‘n kans op bekering sal wees.
Jesus maak
die punt met sy eie teen-voorbeeld: die
voorval by Siloam, waarskynlik ook tydens die herstel van die waterleiding na
Jerusalem. Die voorvalle kan dus
verwant wees, hoewel die eerste doelbewuste massamoord was en die tweede ‘n
bedryfsongeluk. Weereens wil Jesus wys
hoe sy hoorders nie moet veronderstel dat dit met daardie mense gebeur het
omdat hulle groter sondaars (letterlik:
skuldenaars – in skuld by God) is nie.
Ook hoe hierdie agtien omgekom het, moet vir die huidige hoorders alleen
maar ‘n aansporing tot verootmoediging wees.
Jesus se waarskuwing is duidelik:
mense moet na God kyk vir hulle finale geestelike sekuriteit en dit beslis
nie soek in hulleself of aflei uit rampe wat hulle tref of nie tref nie.
Met die
gelykenis van die vyeboom praat Jesus dan in bekende terme met sy
hoorders. Die verwysing is waarskynlik
na Miga 7:1 waar die klag oor die onvrugbare wingerde en vyebome opklink. Die simboliek van die vyeboom, soortgelyk
aan die simboliek van die wingerd in Jesaja 5:1-7, verwys na Israel. Jesus se verwysing in vers 6 na ‘‘n vyeboom
in ‘n wingerd’ maak die simboliek dubbeld helder.
Behalwe
hierdie breë simboliek wat duidelik is, is dit verder in enige gelykenis
gevaarlik om parallelle vir elke deeltjie van die uitgebreide metafoor te
probeer vind. Dat die eienaar op die
een of ander wyse God voorstel en die uitkap op oordeel dui, is sekerlik veilig
om af te lei. Dat die oordeel egter na
die ‘laaste oordeel’ sou verwys, is nie noodwendig nie. Wie eienaar is en wie tuinier is, is ook nie
so duidelik nie. Is Jesus eienaar en
die apostels en hul opvolgers dan die versorgende tuinier (laat my skape
wei)? Of is God die eienaar en Jesus
die tuinier, in welke geval die drie jaar genadetyd vir sommige verklaarders
dan ook korreleer met die tydperk van Jesus se aktiewe openbare lewe. Hoewel dit interessante perspektiewe na vore
bring, kan sulke allegorisering die aandag aftrek van die wyse waarop Jesus
deur die gelykenis die onbegryplike afwesigheid van vrug in die oorweldigende
aanwesigheid van God se genade ontbloot.
Die
teenwoordigheid van ‘n vyeboom (of ander vrugtebome) in ‘n wingerd was ‘n
bekende landboukundige verskynsel van die tyd.
Die oënskynlike vreemdheid daarvan hoef ons dus nie te verlei om soos
sommige kommentare te analogiseer as sou die vyeboom ‘binne’ die wingerd verwys
na die heidense bekeerlinge ‘binne’ die bestaande Israel nie. Die onderskeid is hier geensins tussen Jood
en heiden nie, maar tussen vrugbaar en onvrugbaar. Die vraag is geensins waarom ‘n vyeboom in ‘n wingerd staan nie,
maar waarom ‘n onvrugbare vyeboom nog geduld moet word. Dat die vyeboom in ‘n wingerd geplant staan,
dui immers juis daarop dat dit in vrugbare grond geplant is. Die vrugloosheid van die vyeboom kan dus nie
die gevolg daarvan wees dat hy ‘n ‘slagoffer’ van onvrugbare grond of
verwaarlosing was nie. Drie jaar lank
al soek die eienaar vrugte. Die boompie
is dus al mooi groot en goed gevestig.
Dit word nou onwaarskynlik dat die boom weer vrug sal dra, daarom die
opdrag om dit af te kap, sodat die goeie grond beter aangewend kan word. Die tuinier erken die probleem, maar
onderhandel vir tyd en kom ooreen dat as daar na nog ‘n jaar steeds nie vrug is
nie, die eienaar die boom mag afkap (let wel, die tuinier sal selfs dan nie
inisiatief neem in die vernietiging van die boom nie – die eienaar moet dit
maar self kom doen). Die unieke van
Lukas se weergawe teenoor die ander sinoptiese evangelies se verwysing na Jesus
se vervloeking en die onmiddellike verdroging van die vyeboom is die duidelike
uitbeelding van God se lankmoedige genade téén die tendens van onvrugbaarheid
in. Die tragiek bly dat Israel nie haar
‘seisoen van genade’ herken en benut nie.
Die
waarskuwing teen ‘n vruglose bestaan in die gelykenis van die vyeboom is nie ‘n
nuwe oproep tot redding deur goeie werke nie.
Dit wil nie voorgee dat ons verhouding met God deur die meriete van ons
werke in stand gehou word nie. Op ‘n
treffende wyse word juis aangedui dat vrugte ons reaksie op God se genade is en
op die wyse waarop Hy ons versorg en liefhet (omspit en bemes). Die vrug wat ons dra is die eienskappe van
‘n lewe coram Deo (voor die aangesig
van die – genadige – God). God gun ons
ruimte om te groei en vrug te dra. Hy wring dit nie uit ons nie, Hy kweek dit
in ons. Dit maak saak hoe ons lewe
en God beoordeel dit inderdaad. Hy
begryp dit nie as ons ‘n lewe leef wat nie in ooreenstemming is met sy genade
en liefdevolle versorging van sy kinders nie (vgl. Fil 1:27 en 2 Tess 1:12),
maar sy beoordeling is nie vir ons altyd so waarneembaar nie en is nie soos
mense dit sou doen nie. As ons lewens
nie in ooreenstemming met die genade en liefde van God is nie, verwag Hy dat
ons moet verander en is sy werk in ons lewens elke dag ook gerig op die aanbring
van daardie verandering.
In die
konteks van Lydenstyd waarsku die eerste deel van die teks teen gewaande
geestelike sekuriteit, selfoorskatting en skynheiligheid. Die gelykenis van die vyeboom waarsku teen
‘n vruglose bestaan in die lig van God se genade.
Ook die
ander RCL tekste suggereer die tema van bekering van die kerk en die volk van
God. Dit kan dan gelees word as ‘n semper reformandum oftewel voortgaande
bekering en heiliging wat ‘n Christelike lewenstyl teweegbring wat in
ooreenstemming is met die genade en liefde van God en getuig van verwondering
oor hierdie onverdiende versorging en volgehoue liefde. Hierdie ‘bekering’ gaan gepaard met beter
begrip van en verwondering oor die genade van God. Daaruit volg ook verootmoediging in soverre die lewenswandel nog
nie in ooreenstemming met hierdie wonderlike genade is nie.
‘n Vriend
van my, as enigiets kleins skeefloop, soos as ek my toon stamp of hy laat val
‘n glas het dikwels die gewoonte gehad om dan op sy kenmerkende droë manier op
te merk: ‘Ja-nee, party mense word
dadelik gestraf!’ Hy het daarmee
eintlik ‘n grap gemaak oor die idee van sommige dat enigiets goeds of slegs wat
met jou gebeur die direkte gevolg is van jou goeie of slegte dade.
Ons is nie
presies seker wie hier in ons teksgedeelte na Jesus toe kom met hoofopskrifte
van die dag se koerant nie.
Heelwaarskynlik was dit maar weer die Fariseërs en Skrifgeleerdes wat
soos gewoonlik Jesus op die een of ander tegniese punt wou vastrek. Doodonskuldig, botter kan nie in die mond
smelt nie, kom rapporteer hulle aan Jesus die nuus van die dag. “Het u gehoor, Rabbi, Pilatus het ‘n klomp
Galileërs doodgemaak waar hulle besig was om in die tempel te offer!” Ons weet min van die agtergrond van hierdie
voorval waarna die mense verwys, maar dit het waarskynlik te doen met ‘n projek
van Pilatus om ‘n waterleiding te laat bou van die Gihonfontein na Jerusalem
(vgl. agtergrond by Teks en Konteks).
Dit word beweer dat Pilatus geld uit die tempelskatkis onttrek het om
hierdie projek te finansier, iets wat die Jode uiteraard baie kwaad sou gemaak
het. Daar was dalk al onder die
Galileërs ondergrondse beweging om die Pilatus se Romeinse oorheersing te
ondermyn en hierdie projek en die neem van geld uit die skatkis kon dalk net
die vonk in die kruitvat gewees het.
Dit kon dalk ‘n klompie leiers van die Galileërs gewees het wat uit
protes in die tempel gaan offer het en so vir Pilatus ‘n gulde geleentheid
geskep het om van hulle ‘’n voorbeeld te maak’. Hy pleeg daar ‘n massamoord, so brutaal dat die OAV vertaal dat
hy hulle bloed met die bloed van hulle offers gemeng het.
Die
Fariseërs was nie so geneë om teen die Romeinse owerheid in opstand te kom nie,
omdat hulle heel gemaklik onder die Romeine geleef het en aansien en bevoorregting
geniet het. Dit kan dus wees dat hulle
gevoel het die Galileërs moes nie teen Pilatus in opstand gekom het nie. Dit kan ook wees dat daar ‘n mate van
‘provinsialisme’ was en die Jode van die provinsie Juda bietjie neergesien het
op die Jode van die provinsie Galilea.
Galilea het aan baie heidengebiede gegrens en dit kon wees dat hulle in
die proses onder die invloed van heidense gebruike minder streng die Joodse
wette oor kos en klere nagekom het, wat aanleiding kon gee tot die neersien op
hulle.
Hoe dit ook
al sy, Jesus sien dwarsdeur hulle nuusberig dat hulle eintlik impliseer die
Galileërs is dood omdat hulle groter sondaars as ander mense was en dat die
ramp die oordeel van God oor hulle sonde was.
Ook dat hierdie oordeel van God hulle wat die Fariseërs is nie tref nie,
omdat hulle nougeset lewe en die guns van God geniet.
Jesus kom
dan sommer met nog ‘n nuusberig wat hoofopskrifte gehaal het. Agtien mense is dood toe die toring van
Siloam ineengestort is, ‘n toring wat waarskynlik gebou is as deel van hierdie
waterleiding-projek van Pilatus.
Hierdie agtien sterf nie in ‘n doelbewuste aanval nie, maar omdat hulle
op die verkeerde plek op die verkeerde tyd was en hierdie ongeluk toe gebeur
het. Oor albei hierdie voorvalle
konfronteer Jesus die voorveronderstellinge van die Fariseërs. Hulle moet nie dink slegte goed het met al
hierdie mense gebeur omdat ‘party mense dadelik gestraf word nie. ‘ Vir Jesus is dit maar net weer ‘n tipiese
manier waarop mense hulleself mislei om te dink dat hulle nie in nood is nie en
nie bekering tot God nodig het nie. Die
argument is immers: ‘dit gaan goed met
my, dus het ek nie sonde nie en hoef ek my nie te bekeer nie’. Dit was waarskynlik die mense se reaksie
juis omdat Jesus in hoofstuk 12 vir hulle probeer wys het dat hulle onder die
oordeel van God staan en hulle moet bekeer.
Waar die
Fariseërs mense indeel volgens die vir wie die ongeluk tref en dus deur God
gestraf word en die wat gemaklik lewe en dus sonder sonde is en die guns van
God geniet, kom Jesus met ‘n ander indeling.
Vir Hom is daar net twee soorte mense:
die mense wat reageer op sy genade en sy liefde en die mense wat nie
daarop reageer nie, dit wil sê die mense wat ‘vrug dra’ en die mense wat ‘nie
vrug dra nie’.
‘n Storie
illustreer die punt: Daar was eendag ‘n
melkboer wat sy plaas verkoop het. Kort
voor die nuwe eienaar daar sou kom boer, besoek hy toe die plaas sodat die
vorige boer vir hom kan verduidelik hoe sy kampe-stelsel op die plaas
werk. “In daardie kampie sit ek bruin
koeie, en in daardie kampie sit ek swart koeie, en in daardie kampie sit ek die
wit koeie; in daardie kampie sit ek die
koeie met kort bene en in daardie kampie die koeie met lang bene; in daardie kampie sit ek die koeie met skerp
horings en in daardie kampie die koeie met stomp horings; daar die met lang horings en daar die met
kort horings; daar die met nat neuse en
daar die met droë neuse”, en so het hy aangegaan. Die nuwe boer het hom so geluister en gesê: “as ek hier kom boer gaan ek net twee kampe
hê: in die een sal die koeie wees wat
melk gee en in die ander sal die koeie wees wat nie melk gee nie.”
Met hierdie
ander manier om na mense se verhouding met God te kyk, vertel Jesus dan die
gelykenis van die vyeboom. Dat die
vyeboom in ‘n wingerd staan, wys nogal dat dit veronderstel was om vrugte te
gee – die grond is immers so vrugbaar dat die wingerd daar geplant word en
aard. So die vyeboom kan homself nie as
die slagoffer van omstandighede soos droogte of onvrugbaarheid van die grond
beskou nie.
Maar wat sê
Jesus eintlik met hierdie gelykenis? Sê
Hy nie ook maar dat as julle nie ‘goeie mense’ is nie, dit wil sê vrug dra nie,
sal julle geoordeel word (uitgekap word) nie?
En kan daardie oordeel dan nie maar goedskiks ook rampe wees wat mens
tref soos vir die Galileërs of die mense by Siloam nie?
Natuurlik
is die oordeel van God ‘n realiteit.
Maar hierdie gelykenis is eerder deurdrenk van hoop en verwagting as van
die dreigende oordeel. Die tuinier kyk
na hierdie vyeboom nie vir dit wat nou op die oppervlak afwesig is nie, maar
vir dit wat kan kom! Vrugte in
oorvloed! En daarmee in gedagte gaan hy
voort om hierdie vyeboom met die grootste deernis te versorg deur die grond
rondom om te spit en dit te bemes.
(Mens sien byna hoe hy met die boom praat terwyl hy hom versorg, soos
mense wat baie lief is vir plante soms met hulle plante doen!)
Al die
faktore is dus gunstig om die sappigste vrugte voort te bring. Die boom móét eenvoudig reageer op sulke
liefdevolle versorging. Daarom die byna
sekere verwagting dat die boom gunstig op hierdie laaste jaar se versorging sal
reageer. Gebeur dit nie, mag die
eienaar maar die boom uitkap, maar let wel, die tuinier sal nie eers dan dit
oor sy hart kry om dit self te doen nie, want dat die boom nie vrugdra nie sal
vir hom onbegryplik wees en ‘n bron van groot hartseer. Dan moet die eienaar maar self die
onvermydelike kom doen waar die tuinier dit nie hoef te aanskou nie.
Daar is
mense wat hulle verwonder oor die genade en liefde van God en met wederliefde
teenoor God en groot genade teenoor hulle medemens op hierdie liefde van God
reageer. En dan kry jy mense wat
ongeërg daaroor heenkyk, onbewus selfs van die persoonlike versorging wat
logies gesproke toewyding aan God en diensbaarheid aan mense in hulle lewe
behoort voort te bring. Daar is
diesulkes wat, in plaas van dat God se genade en liefde hulle harte vir Hom
oopmaak en hulle hande vir mense, hulle bly verstik in die donkerte van hulle
geestelike selfgenoegsaamheid. Hulle
gaan maar voort om hulle selfwaarde te soek in die feit dat daar mense is wat
in hulle oë sondiger is, kerklosser is, onverskilliger lewe, en deur groter
rampe gestraf word.
Vir
diesulkes sê Jesus, julle nood is groot en ek sal julle versorg en liefhê en
oorweldig met my genade totdat julle dit besef. En as julle dit nie besef nie en nie omdraai na My toe nie, sal
ek, die Almagtige God, magteloos moet toekyk hoe julle verlore gaan. En dit sal die een ding wees wat Ek, die
Alwetende, nie sal begryp nie. Want dis
tog vanselfsprekend dat groot genade en groot liefde enige harde hart sal
versag en sal vul met daardie liefde en genade.
Die storie
word vertel van ‘n tienerdogter wat toenemend rebels geraak het na die
egskeiding van haar ouers. Sy het by
haar ma gebly en een aand laat bel die polisie om te laat weet dat die ma die
dogter by die polisiekantoor kan kom oplaai.
Sy is gearresteer terwyl sy onder die invloed van drank bestuur
het. Ma en dogter het nie ‘n woord
gepraat terwyl hulle teruggery het nie, ook nie by die huis nie tot die
volgende middag. Die ma het die ys
gebreek deur haar dogter ‘n klein toegedraaide boksie te gee. Die dogter het dit ongeërg oopgeskeur en
binne in die boksie ‘n klip gekry. Sy
het haar oë verontwaardig dakwaarts gerol en sarkasties gesê: “O, dis nou pragtig, wat moet ek hiermee
doen?” Lees die kaartjie, het haar ma
gesê. Sy het die koevert oopgemaak en
die kaartjie gelees. Die trane het
gekom en haar ma het haar vasgedruk. Op
die kaartjie het gestaan: “Hierdie
stukkie klip is meer as 200 miljoen jaar oud.
Dit is hoe lank dit sal vat voor ek sal moed opgee met jou.”
So is
God: die God van tweede kanse en ‘n
nuwe begin.
Bibliografie
Morris, L. Luke (Tyndale). Liefeld, W.L. Luke in Gaebelein, F.E. (ed.) The
Expositor’s Bible Commentary Vol. 8.
Soards et al Preaching the RCL
Year C Lent/Easter. Groenewald,
E.P. In gelykenisse het Hy geleer, p.
164-169.