Markus 10:2-16 (Johan Rossouw)

8 Oktober 2000

Sestiende Sondag in Koninkrykstyd

 

Ander tekste:  Job 1:1; 2:20-22; Psalm 26; Hebreërs 2:5-12.

Van die begin af wil die Here net die beste vir ons, ons huwelike en ons kinders. 

Teks

Hierdie paar verse staan binne ‘n onderafdeling van Markus waarin dissipelskap op die voorgrond staan.  Jesus bevind hom op die “pad” (8:27; 9:33, 34; 10:17, 32, 52) wat deur die openingsprofesie (1:2 en 3) aangekondig is.  Hierdie oppad-wees sal in Jerusalem eindig waar sy opponente hom huigelagtig sal vlei dat Hy sonder aansiens des persoons “die weg van God” leer – ‘n stelling wat nóg sy volgelinge nóg sy teenstanders ten volle begryp.  Johannes is Jesus se voorganger; hy word deur God gestuur; hy verkondig en word oorgelewer en gedood.  Jesus se lewe volg die patroon van dié van sy voorganger.  Nog meer, Hy roep dissipels om hom te volg.  Volgelinge van Jesus moet hierdie weg van God loop wat deur Johannes geantisipeer word en wat deur Jesus voltooi word; hulle word ook gestuur om te verkondig; sal oorgelewer word; moet ook hulle kruise opneem.  Op hierdie pad leer Jesus die mense om nie die dinge van mense te bedink nie, maar die dinge van God te bedink (8: 33).  Die onderhawige perikoop is deel van ‘n groter subeenheid waarin dissipelskap gekonkretiseer word in ‘n soort Haustafel waarin huwelik en egskeiding (10:2-12), kinders (10:13-16), besittings (10:17-31) en mag (10:32-45) ter sprake kom. 

Die Talmoed het uitspraak gelewer oor legitieme gronde vir egskeiding.  Daarom is die vraag van die Fariseërs eerder om Jesus op die proef te stel.  Veral omdat Hy hom aan die oostekant van die Jordaan bevind, die gebied van die tetrarg Herodes Antipas wat met sy broer Filippus se vrou, Herodias, getroud is.  Hierdie huwelik het aanleiding gegee tot Jesus se voorganger se dood (6:17 ev).  Sou dieselfde vraag nie dalk lei tot Jesus se dood nie?  Immers bestaan daar reeds ‘n komplot tussen die vraagstellers en die Herodiane (3:6 en later in 12:13) - hulle is immers dié wat aan sklérokardia ly (3:5 en 10:5). 

Jesus weier om die gesprek op hulle terme te voer.  Twee keer verneem hulle na wat geoorloof is (wat mag) en wat toegelaat is (vv 2 en 4).  Jesus daarenteen praat oor wat gesagvol beveel (entolé) word (vv 3 en 5).  Waar hulle die dinge van mense bedink, bedink Hy die dinge van God. 

Die gesprek gaan nie hier oor moontlike gronde vir egskeiding nie, maar of egskeiding hoegenaamd moontlik is.  Alhoewel daar in Moses se wette vanweë die realiteit van die sonde ‘n toegewing gemaak word, gryp Jesus terug na Genesis 1:27 en 2:24.  Hiermee wil Hy duidelik maak dat God se wil van die begin af duidelik was dat man en vrou in die huwelik een word.  As sluitende konklusie word bygevoeg dat wat God dus saamgevoeg het, mag ‘n mens nie skei nie. 

Combrink (1985:137) merk op dat volgens die gangbare Joodse opvattinge is ‘n vrou as die man se besitting en sy huwelik as ‘n sakeregtelike transaksie beskou.  Egskeiding was derhalwe net so min ‘n oortreding as om iets wat joune is, prys te gee.  Hierteenoor neem Jesus ‘n radikaal ander stand punt in met ‘n beroep op die wil van God soos dit by die skepping tot uitdrukking gekom het.  Hy verskuif die basis van die diskussie van wat Moses geskryf het na wat God bedoel het; van skuiwergate wat toegelaat word na die bedoeling van dit wat beveel word; van egskeiding na huwelik.  Egskeiding vind sy gronde in die wet, die huwelik daarenteen is in God se goeie skepping gegrond.  “Rightly understood, this shift marks a fundamental victory over legalism and moves the discussion into the area of gift and grace, which is more demanding but also more free.”(Williamson 1983 176) 

In vv 10 tot 12 word aanvaar dat die goddelike doel met die huwelik nie altyd verwesenlik word nie.  Dit is tipiese Markaanse “in-huis” instruksie (7:17; 9:28, 33) waartydens die dissipelkring meer en beter ingelig word.  (Eksegete sien in hierdie gedeeltes ‘n latere tradisielaag wat die situasie in Markus se gemeenskap weerspieël en beskou dit as “in-huis” instruksie aan die vroeë kerk.)  Lane(1982:358) sien in v12 ‘n tradisielaag waarin Jesus eksplisiet die optrede van Herodias (wat volgens Josefus ‘n skeibrief aan Filippus gegee het) veroordeel.  Ander eksegete sien in hierdie verse dat, gegee die situasie waarbinne die Markusevangelie oorgedra is, die reg van ‘n vrou om te skei algemeen aanvaar is. 

Hertrou na egskeiding is volgens Markus vir beide die man en die vrou ekwivalent aan owerspel.  Die stelling is nie voorskriftelik nie; Jesus sê nie “As jy skei, moenie weer trou nie.”  Die stelling is deskriptief; die veronderstelling is dat hertrou na egskeiding plaasvind en beskryf dit as ‘n skending van die verhouding wat met die eerste huwelik tot stand gekom het.  Jesus is nie besig met nuwe wetgewing nie; Hy sê nie “Geen hertrou na egskeiding nie”.  Hy is wel besig om duidelik uit te spel wat egskeiding en hertrou inhou.  “(His answer) set(s) the early church counter to easy and selfish views of the marriage relationship in the surrounding culture.  For whoever has ears, it still does.”(Williamson 1983:178). 

In vv 13-16 bring mense (ouers? vriende? familie?) kinders na Jesus toe sodat Hy hulle moet aanraak.  Die dissipels wil dit verhoed waarop hulle deur Jesus aangespreek word.  Hier is die interaksie tussen Jesus en sy dissipels, en nie tussen Jesus en sy opponente nie.  Die vertelling word op hierdie manier op die geloofsgemeenskap afgestem om navolgers en voornemende navolgers te leer. 

In v 14b toon Jesus dat daar ‘n positiewe verband tussen die kinders en die koninkryk van God is.  Die woorde “want die koninkryk van God is vir sulkes (toioutón)” kan beteken dat dit bedoel is “vir hierdie en ander kinders soos hulle” of, soos wat die 1983-vertaling dit opneem, “vir mense soos hulle”.  Lg betekenis word deur vers 15 ondersteun terwyl eg deur die konklusie van die vertelling in vers 16 ondersteun word. 

Vers 15 dui op ‘n progressie van Jesus se houding teenoor die kinders na die houding van die kinders self en laastens na die houding van dissipels teenoor die koninkryk van God.  Die dissipels verhinder kinders wat na Jesus gebring word; Jesus sê dat eerder om die kinders te verhinder moet die dissipels van hulle leer.  Kinders se afhanklikheid word ‘n metafoor vir die ontvangs van die koninkryk.  Die punt is nie die nederigheid van Matteus 18:3-4 nie, ook nie die onskuld soos in die Pastor van Hermas nie.  Die sleutelfrase is “soos ‘n kindjie ontvang”.  Die dissipels/mense moet leer om klein te word voor God.  “Kinders kan abba sê en sê dit ook; volwassenes sê dit nie meer nie en moet dit weer leer” (Grundmann soos aangehaal deur Smit 1983:99). 

Vers 16 beskryf op besonderse stemmingsvolle wyse wat Jesus aan die kinders doen.  Smit (1983:95) sien hierin meer as ‘n parallel wat rabbi’s met hulle katkisante doen.  Elkeen van die werkwoorde/aksies (aanraak, arms om hulle slaan, hande op hulle lê, seën) is swanger van betekenis binne die Christelike tradisie.  Hulle word as sy eiendom aangeneem, Hy tree vir hulle in by God – daar gebeur iets heilsaam met die kinders.  “Met reg sou ‘n mens kon vra wat die doop anders of meer is as presies dit.” (Smit 1983:95)

Konteks

Williamson (1983:180 ev) skryf dat die primêre betekenis van 10:2-12 vir ons tyd in die sterk beklemtoning lê dat reeds met die skepping heteroseksuele verbintenisse deel van God se goeie plan vir die mensdom die gegewene is.  Dat die bande heteroseksueel moet wees, word deur die teks as voorveronderstelling geneem en geïmpliseer.  Dat hierdie bande permanent is, word eksplisiet in Jesus se woorde aan die Fariseërs gestel.  Hierdie verstaan van die huwelik bied ‘n vaste oriënteringspunt in ‘n tyd wat gekenmerk word deur verwarring op die gebied van die seksuele. 

Die perikoop is ondubbelsinnig oor trou in die huwelik as God se genadige plan en dat dit ‘n nastreefbare doelwit moet wees vir alle egpare.  Alhoewel die dringende vraag, beide in die teks en in ons lewens, dikwels oor egskeiding gaan, verskuif Jesus die aandag na die huwelik.  Hy roep ons op om verby die kompleksiteite van spesifieke probleme en situasies te kyk na wat in die skepping gegee is.  Die verbintenis waarna ons fisies en geestelik smag word die beste bereik deur getrouheid aan een maat in ‘n lewenslange verhouding.  Almal in die teks – Fariseërs, dissipels, Jesus – is daarvan bewus dat God se goeie plan op duisende maniere gedwarsboom word en man-vrou verhoudings gekorrupteer word.  Hulle en ons weet dat die verhouding tussen man en vrou dikwels nie daarin slaag om aan alle fisiese en geestelike behoeftes te voldoen nie.  Trouens, dikwels is sulke verhoudings ‘n wrede parodie van die goddelike bedoeling daarvoor.  Deur op die plan eerder as op die probleem te fokus, waak hierdie teks teen die uitgrawing van goddelike waardes deur menslike mislukkings.  Die teks beklemtoon die erns van die huwelik vir hulle wat dit oorweeg.  Die teks verseker ons ook van die Here se seën aan almal wat (met wisselende mate van sukses) daaraan werk om hulle huwelike te bou en te verryk. 

Die teks het betrekking op die mate waartoe ons opgewasse is teen die vrees vir ‘n huwelik en op die mate waartoe ons faal om aan die hoë eise daarvan te voldoen.  Wat ons mislukkings betref, gebruik ons, soos die Fariseërs, die wet as ‘n manier om aan God se eise te ontkom.  Op die manier legitimeer ons ons optrede en veroorsaak dit dat ons dit regverdig.  In hierdie opset, soos in baie ander, verkies ons om deur ons eie optrede (lees:  “goeie werke”) gered te word, eerder as om te erken dat ons gefaal het en dat ons net maar op die genade aangewese is.  Alhoewel Jesus hier die noodsaak van die wet erken, relativeer Hy nogtans die wet, verwerp Hy legalisme en dring Hy aan op die prioriteit van God se wil enersyds, en op interpersoonlike verhoudinge andersyds. 

Vrees vir die huwelik spruit dikwels uit ‘n legalistiese verstaan van die teks.  Paartjies, in ‘n poging om Jesus se lering oor egskeiding te vermy of om die wetlike vereistes van ‘n burgerlike huwelik te omseil, kies soms om bloot saam te woon.  Hierdie teks gee nie ‘n antwoord op die vraag of ‘n huwelik bestaan nie, ook nie op die vraag of God ons saamgevoeg het nie.  (Die etiek van die Pastorale briewe is hieroor duidelik.)  Die teks sê wel dat in die omgang tussen een man en een vrou word bande bo die wet gevorm en wat daarom nie deur die wet uitgewis kan word nie.  Deur ‘n wetlike huwelik te omseil kan die eise tot trou en getrouheid nie ontwyk word nie. 

Enige een wat deur die vrees dat hy of sy nie aan die eise van die huwelik sal voldoen nie gedryf word om nie in die huwelik te tree nie kan verseker wees dat God se skeppingsorde aan die kant is van die huwelik tussen man en vrou.  Die woorde van 10:27 kan as evangelie ook in die verband van die huwelik interpreteer word. 

Die parallelle gedeeltes in die Sinoptici steun die huwelik en huwelikstrou teenoor egskeiding en legalisme.  Wat die Markus teks besonders maak, is vers 1 wat die leser herinner dat dit lering oppad na Jerusalem is.  Die gedeelte staan ook te midde van lydensaankondiginge waarin gepoog word om navolgers die kruisweg te leer.  Jesus in sy persoon en deur sy lering bied aan gelowiges die model van sterwe-om-te-kan-lewe.  “Nowhere is that model more applicable or more necessary than in the intimate, long term realationship in which two persons become one.  Nor does any element in the gospel challenge more profoundly the usual understandings of self-actualization and self-fulfillment of an egocentric culture.”  (Williamson 1983:181.  Kursivering JCR.  In die verband sien ook “DJS” se oordenking “Burgerlike heldhaftigheid” onder Geestelike Waardes in Die Burger 13 Maart 1999 p10.)

Die naasmekaarstelling van Jesus se optrede teenoor die kinders met sy leer oor die huwelik moet die leser ook laat dink aan die effek wat ‘n egskeiding op kinders het.  Die naasmekaarstelling is ook in ‘n ander opsig belangrik:  Die woorde “Wie die koninkryk van God nie soos ‘n kindjie ontvang nie, sal daar nooit ingaan nie” staan as ‘n verdere waarskuwing teen legalisme in ons verhouding met God, en gevolglik in elke aspek van ons lewe.  Dit beteken, byvoorbeeld, dat ons nie die koninkryk ontvang deur wette teen egskeiding na te kom nie, ook ontvang ons nie die koninkryk deur allerlei wetlike verpligtinge binne die huwelik na te kom nie.  Deur volhardende nougesetheid kan ons genoeg doen om in ‘n eiegeregtige selfbehae te verval (lees: “op ons goeie werke te roem).  Dit sal egter nog lank nie beteken dat ons enersyds die doel met ons huwelik bereik het nie, of andersyds, dat ons die koninkryk helaas ontvang het nie.  Aan ons huwelike moet ons werk, tog is dit, paradoksaal, ‘n gawe van God, soos wat die koninkryk is.  Een manier waarop die genadige heerskappy van God ‘n werklikheid in ons lewens word, is wanneer man en vrou mekaar openlik (lees: “in ‘n openbare seremonie”) in hulle gesamentlike lewe ontvang, en ook hulle kinders en lewe saam as blye geskenk uit Gods hand ontvang.  “Perhaps this kind of receiving is the greatest gift we can offer each other.  To such as receive in this way belongs the Kingdom of God.” (Williamson 1983:182). 

Preeekskets

Die gedeelte bied verskeie preekmoontlikhede. Deur op verse 1-12 te konsentreer kan die prediker die lig van die teks op huwelik, huweliksverryking en egskeiding laat val.  Insigte vanuit Louw (1983, 1986 en 1989) kan in die verband bygewerk word.  Etlike artikels in NGTT 16 van Maart 1985 bied bykomende stof. 

Williamson (1983:181) maak die voorstel dat kreatiewe homilete dalk die betekenis van die teks kan bedink vir jong mense wat vir die eerste (en hopelik laaste) keer ‘n huwelik oorweeg; vir getroudes wat dalk met ‘n moeilike huwelik worstel en begin dink aan egskeiding; vir geskeides wat hertrou oorweeg (sien veral Louw 1986:57 ev); vir persone wat ‘n affaire buite die huwelik het; vir homofilie; vir selibaatskap.  Hy rig ook die waarskuwing dat so ‘n benadering maklik in legalisme kan ontaard.  Combrink (1985:149) sluit hierby aan:  “Loop ons nie die gevaar om ‘n nuwe kasuïstiek rondom Jesus se uitspraak oor die huwelik op te bou wat dan van egskeiding die een onvergeeflike en onherroepbare sonde maak nie?  Sal ons dan nie maar eerder aanvaar dat ons in hierdie opsig, net soos ten opsigte van alle gebooie en die hele wet van God, geroep word tot ‘n getrouheid aan die wet wat meer inhou as dié van die Fariseërs en die skrifgeleerdes nie?  Maar dat ons dan ook in hierdie opsig, ook en juis wanneer ons faal in ons sonde, uit die versoening en genade van God mag lewe sonder om onder die juk van ‘n nuwe legalisme te buk.”

Smit (1983) konsentreer op verse 13-17 in ‘n dooppreek. 

Binne die dampgees van die Leesrooster is die groter uitdaging seker om die teks as geheel te neem.  Williamson (1983) soos hierbo breedvoerig onder “Konteks” aangehaal, bied uitstekende stof.  Predikers wat dit goed deurdink, sal hopelik ook van ‘n nuwe kasuïstiek en legalisme bewaar word. 

Bibliografie

Achtemeier, E 1987.  Preaching about family relationships.  Philadelphia: Wesminster. (Preaching about ... series).  Die Burger, 13 Maart 1999.  Burgerlike heldhaftigheid – Geestelike waardes p10.   Combrink, H J B 1985.  Nuwe-Testamentiese uitsprake oor die (on)ontbindbaarheid van die huwelik.  NGTT 16, 131 - 151.  Lane, W L (1974) 1982.  The Gospel of Mark.  Grand Rapids: Eerdmans. (NICOT)   Louw, D J 1983.  Versoening in die huwelik – riglyne in die pastorale bediening.  Durban: Butterworth.   Louw, D J 1986.  Geen mens mag skei nie (?):  Riglyne vir die pastorale hantering van egskeiding.  Kaapstad: N G Kerk-uitgewers.  (Stellenbosse Teologiese Studies 13)   Louw, D J 1989.  Gesinsverryking.  Riglyne vir groei en kommunikasie.  Pretoria: Academica.   Rhoads, D and Michie, D 1982.  Mark as story:  An introduction to the narrative of a Gospel.  Philadelphia: Fortress.   Schrage, W 1988.  The ethics of the New Testament.  Philadelphia: Fortress.   Smit, D J 1983.  Markus 10: 13-17 in Burger, C W, Müller B A en Smit, DJ (reds), Riglyne vir doopprediking, 93-101.  Kaapstad: NG Kerk-uitgewers.  (Woord teen die lig 5).  Verhey, A (1984) 1986.  The great reversal:  Ethics and te New Testament.  Grand Rapids: Eerdmans.   Williamson, L Jr 1983.  Mark.  Atlanta: John Knox.  (Interpretation)